Do rozpoznania spraw rozwodowych toczących się pomiędzy Polakami zamieszkującymi w naszym kraju, wyłącznie właściwe są Sądy polskie. Sytuacja się komplikuje, gdy dotyczy obcokrajowców lub Polaków przebywających na stałe za granicą. Jak wygląda rozwód w takim przypadku, dowiesz się z niniejszego wpisu.
Rodzaje spraw rozwodowych a właściwość polskich Sądów
Jeśli sprawa rozwodowa nie toczy się pomiędzy obywatelami polskimi, zamieszkującymi w naszym kraju, możliwe są różne konfiguracje, które mogą wystąpić w praktyce, a mianowicie:
- Rozwód obywatela polskiego z Polakiem zamieszkującym za granicą.
- Rozwód Polaków zamieszkujących za granicą.
- Rozwód z obcokrajowcem zamieszkującym za granicą lub w Polsce.
- Rozwód obcokrajowców zamieszkujących za granicą lub w Polsce.
Rozwód z Polakiem zamieszkującym za granicą
W przypadku, gdy rozwód ma nastąpić pomiędzy małżonkiem stale zamieszkującym za granicą, a tym, który mieszka w Polsce, a obydwoje są obywatelami polskimi, wówczas sprawa podlega jurysdykcji polskiego Sądu (art. 1103(1) § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego).
W takim przypadku pozew należy wytoczyć przed Sąd zgodnie z przepisami art. 41 k.p.c.
W pierwszym rzędzie jest to Sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, pod warunkiem, że jedno z nich ma w nim jeszcze miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu.
Jeśli powyższy warunek nie jest spełniony, a małżonek pozwany nie ma miejsca zamieszkania w kraju, a więc stale przebywa za granicą, Sądem właściwym do rozpoznania sprawy o rozwód będzie Sąd okręgowy miejsca zamieszkania powoda.
W analogicznej sytuacji, jeśli małżonek pozwany ma miejsce zamieszkania w kraju, a więc mieszka w Polsce, Sądem właściwym do rozpoznania sprawy o rozwód będzie Sąd okręgowy miejsca zamieszkania pozwanego.
Rozwód Polaków zamieszkujących za granicą
W przypadku, gdy rozwód ma nastąpić pomiędzy obywatelami polskimi, a żadne z nich nie ma w Polsce miejsca zamieszkania, to sprawa będzie podlegać rozpoznaniu przez Sąd polski.
W takim przypadku, ponieważ zachodzi problem z określeniem jego właściwości miejscowej w zwykły sposób, zastosowanie znajduje art. 45 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z nim, w takiej sytuacji wyznaczenia Sądu właściwego do rozpoznania danej sprawy rozwodowej dokonuje Sąd Najwyższy. Ponieważ jednak do wystąpienia o to uprawniony jest jedynie Sąd, do którego wpłynął pozew, powód powinien złożyć go do dowolnego Sądu okręgowego, który zwróci się następnie do Sądu Najwyższego.
Rozwód z obcokrajowcem zamieszkującym za granicą lub w Polsce
Właściwość Sądów krajowych w przypadku rozwodu obywatela polskiego z obcokrajowcem uzależniona jest od tego, czy jest on obywatelem państwa należącego do Unii Europejskiej, czy też nie.
Jurysdykcja Sądów w razie rozwodu z obcokrajowcem będącym obywatelem Unii Europejskiej jest regulowana przez rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącym jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Zgodnie z nim, w sprawach rozwodowych, Sądem właściwym będzie:
- Sąd, na którego terytorium małżonkowie zwykle zamieszkują,
- Sąd, na którego terytorium małżonkowie mieli ostatnie miejsce zwykłego pobytu, o ile jeden z nich tam dalej zamieszkuje,
- Sąd zwykłego zamieszkania pozwanego,
- Sąd zwykłego zamieszkania powoda, jeżeli mieszka w tym miejscu co najmniej jeden rok bezpośrednio zanim wystąpił z powództwem lub
- Sąd zwykłego zamieszkania powoda w przypadku, gdy powód przebywał tam przez okres szczęściu miesięcy bezpośrednio przed wniesieniem pozwu rozwodowego i jest obywatelem tego państwa członkowskiego UE.
Warto wiedzieć, że w sytuacji, w której małżonkowie złożyli pozwy rozwodowe w różnych państwach, wówczas decydująca będzie okoliczność, w którym kraju jako pierwszym zostało wszczęte postępowanie. Sprawa bowiem będzie toczyła się właśnie przed Sądem położonym na jego terytorium.
Z kolei, jeśli obcokrajowiec nie jest obywatelem państwa unijnego, wówczas o właściwości decydują przepisy art. 1103 (1) Kodeksu postępowania cywilnego. Stanowią one, iż jeśli rozwód ma nastąpić pomiędzy małżonkami, z których jeden jest obcokrajowcem, a drugi – obywatelem polskim, wówczas sprawa podlega jurysdykcji polskiego Sądu, jeżeli:
- pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej,
- oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli w stosunku do jednego z nich stan taki istnieje nadal,
- małżonek będący powodem ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania,
- małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania.
Jeżeli jeden z powyższych warunków został spełniony, powództwo należy wytoczyć przed Sąd zgodnie z opisanymi już zasadami, określonymi przez art. 41 k.p.c.
Rozwód obcokrajowców zamieszkujących za granicą lub w Polsce
W przypadku, gdy rozwód ma nastąpić pomiędzy obcokrajowcami zamieszkującymi za granicą lub w Polsce, aby podlegały one orzecznictwu Sądów polskich, muszą zostać spełnione warunki, jakie wskazałam powyżej.
Oznacza to, iż w przypadku, gdy obcokrajowcy mają miejsce zamieszkania poza granicami naszego kraju, rozwód pomiędzy nimi nie podlega orzecznictwu Sądów polskich. Natomiast, aby tak się stało konieczne jest, aby:
- pozwany miał aktualnie miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej,
- jeden z małżonków w dalszym ciągu miał miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce, a obydwoje mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w naszym kraju,
- małżonek będący powodem miał miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania.
Jeśli zachodzi jeden ze wskazanych przypadków, właściwość miejscową Sądu polskiego wyznacza się wg zasad określonych w art. 41 k.p.c.
Czym jest miejsce zamieszkania, miejsce zameldowania oraz miejsce zwykłego pobytu?
Wreszcie na koniec trzeba wytłumaczyć, czym jest miejsce zamieszkania, miejsce zameldowania oraz miejsce zwykłego pobytu i jakie są pomiędzy nimi różnice – ma to bowiem fundamentalne znaczenie dla prawidłowego określenia jurysdykcji oraz właściwości miejscowej polskiego Sądu.
Przede wszystkim, wskazać trzeba, iż miejsce zameldowania jest jedynie kategorią prawa administracyjnego i w żadnym razie nie jest tożsame z miejscem zamieszkania danego człowieka.
Jak stanowi Kodeks cywilny, miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu, przy czym można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.
W świetle powyższego przepisu na miejsce zamieszkania składa się:
- faktyczne w nim przebywanie,
- zamiar stałego pobytu w tym właśnie miejscu.
Ten ostatni może przejawiać się zachowaniem danej osoby, polegającym na skupieniu swojej aktywności życiowej w określonej miejscowości. Może to nastąpić poprzez zlokalizowanie w niej tzw. stałego ogniska domowego. Oznacza to m.in. zakup domu czy mieszkania.
Zaznaczyć przy tym trzeba, iż o miejscu zamieszkania nie przesądza wyłącznie samo zatrudnienie w danej miejscowości. Przy ustalaniu zamiaru stałego pobytu chodzi bowiem nie tylko o związki natury ekonomicznej, ale też emocjonalnej bądź rodzinnej. Faktyczne przebywanie w danej miejscowości nie może być rozumiane jedynie jako pobyt wymuszony koniecznością wykonywania w niej swych obowiązków pracowniczych czy zarobkowych, ale musi mieć ono jednocześnie cechy założenia tam ośrodka swoich interesów osobistych i majątkowych.
Jeśli więc jeden z małżonków przebywa za granicą w związku z tym, iż wykonuje tam pracę, mieszkając w hotelu lub wynajętym pokoju i jednocześnie często wraca do rodziny i swojego domu położonego kraju, wówczas jego miejsce zamieszkania będzie w Polsce.
W przypadku, gdy pracując za granicą, posiada tam własne mieszkanie lub też dokonuje jego najmu, a do Polski wraca jedynie sporadycznie, na przykład na święta – jego miejscem zamieszkania będzie zagraniczny kraj pobytu.
Dodać trzeba, iż polskie prawo wyróżnia także pojęcie „zwykłego pobytu”, które oznacza przebywanie w danej miejscowości bez zamiaru stałego w niej pobytu.