Do czasu prawomocnego wyroku sąd może tymczasowo zabezpieczyć interesy strony – na przykład możliwość kontaktów z dzieckiem czy wysokość alimentów. Czym dokładnie jest zabezpieczenie roszczeń rodzinnych i jak o nie wnioskować, wyjaśnia mecenas Lilianna Skiba.
Czym jest zabezpieczenie roszczeń
Postępowania sądowe często toczą się wiele miesięcy a nawet lat, ponieważ przed wydaniem orzeczenia sąd zobowiązany jest do przeprowadzenia postępowania dowodowego, które w sytuacji braku zgodności stron musi wyjaśnić wszelkie istniejące między stronami kwestie sporne.
Postępowanie zabezpieczające polega na tym, że do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, sąd tymczasowo reguluje kwestie prawne, które ostatecznie będą uregulowane w orzeczeniu kończącym postępowanie. Jest to ,,chwilowa”, ,,tymczasowa” ochrona interesów strony na czas trwania postępowania sądowego lub do czasu, kiedy przestaną istnieć przesłanki, na podstawie których udzielono zabezpieczenia.
Wniosek o zabezpieczenie może, ale nie musi, być elementem postępowań rodzinnych, ponieważ to wyłącznie od strony postępowania zależy, czy złoży ona taki wniosek. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia może stanowić element postępowania w sprawie o rozwód lub występować w sprawach o alimenty, o ustalenie miejsca zamieszkania małoletniego czy o kontakty.
Wniosek ten może być także przeprowadzony z urzędu, czyli przez Sąd, mimo braku złożonego przez stronę wniosku, wyłącznie w sprawach, które Sąd prowadzi z urzędu.
Kto i kiedy może złożyć wniosek o udzielenie zabezpieczenia
Każda ze stron postępowania może w sprawie rodzinnej złożyć wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczeń zarówno pieniężnych, jak i niepieniężnych na czas trwania postępowania sądowego. Roszczenia pieniężne są to sprawy dotyczące alimentów, czyli o ustanowienie świadczeń pieniężnych na rzecz małoletniego dziecka, o ich wygaśnięcie, podwyższenie lub obniżenie, natomiast roszczenia niepieniężne są to roszczenia dotyczące kontaktów zarówno rodziców, jak i dziadków z małoletnim dzieckiem, o ustalenie miejsca zamieszkania małoletniego.
Oznacza to, że wniosek o udzielenie zabezpieczenia może złożyć wnioskodawca np. we wniosku o ustalenie kontaktów, jak również strona przeciwna, czyli uczestnik w odpowiedzi na wniosek o ustalenie kontaktów. Strony postępowania zabezpieczającego nazywane są zobowiązanym i uprawnionym.
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia może zostać złożony wraz z pozwem rozpoczynającym postępowanie lub może być złożony w trakcie postępowania sądowego. W tym miejscu podkreślić należy, że jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia zostanie złożony wraz z pismem rozpoczynającym postępowanie, wtedy nie podlega on opłacie sądowej (art. 95 ust. 1 pkt. 1 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), w innych przypadkach w sprawach o zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych jak i pieniężnych opłata wynosi 100,00 zł. Wyjątkiem, w którym strona wnosząca o zabezpieczenie nie ponosi tych kosztów, są dwie sytuacje. Pierwsza z nich jest wtedy, gdy strona postępowania została zwolniona od ponoszenia kosztów sądowych, w całości lub w części w zakresie ponoszenia opłaty od wniosku, a druga, gdy wniosek składa strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów, o czym stanowi art. 96 ust 1 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Postanowienie o zabezpieczeniu kontaktów, które wyda sąd na czas trwania procesu, jest natychmiast wykonalne. Jeżeli strony są niezadowolone z treści tego postanowienia, mogą wnieść na nie zażalenie, jednak samo wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania postanowienia o zabezpieczeniu.
Ponadto każda strona postępowania może żądać w toku sprawy zmiany postanowienia o udzielenie zabezpieczenia w przypadku zmiany okoliczności w sprawie.
Przesłanki udzielenia zabezpieczenia – uprawdopodobnienie roszczenia
Zabezpieczenie roszczeń rodzinnych może być stosowane wyłącznie po spełnieniu przez stronę pozytywnych przesłanek jego orzeczenia oraz uprawdopodobnienia roszczenia, czyli wykazania że roszczenie istnieje, że jest zasadne i przede wszystkim, że ma na względzie dobro dziecka, które w sprawach rodzinnych jest zawsze wartością nadrzędną.
W literaturze wskazuje się, że uprawdopodobnienie jest środkiem zastępczym w stosunku do dowodu, nie dającym pewności, lecz tylko prawdopodobieństwo pewnego faktu (dr Kinga Flaga-Gieruszyńska KPC Komentarz, C.H. Beck). Uprawdopodobnienie, w odróżnieniu od dowodu, nie daje zatem pewności co do prawdziwości twierdzenia o istnieniu konkretnego roszczenia, lecz sprawia, że twierdzenie to staje się prawdopodobne.
Jak wskazuje się w orzecznictwie, „ze względu na specyfikę postępowania zabezpieczającego jako przyspieszonego odformalizowanego postępowania, przyjmuje się, że prawdopodobnie nie wymaga niepodważalnych dowodów istnienia roszczenia, jednak nie oznacza to, że każde twierdzenie uprawnionego o istnieniu roszczenia stanowi jego uprawdopodobnienie. Twierdzenie o istnieniu roszczenia, mającego podlegać zabezpieczeniu musi być poparte źródłami” (tak postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 24 lutego 2014 r., sygn. akt I ACz 283/14)
Przykład
Wyjaśniając znaczenie uprawdopodobnienia, warto oprzeć się na przykładowej sprawie: matka małoletniego dziecka chce złożyć do sądu pozew o alimenty wraz z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia, albowiem dotychczas ojciec przekazywał jej środki finansowe na dziecko nieregularnie i w dowolnych kwotach. Matka małoletniego dla uzasadnienia zasadności świadczeń alimentacyjnych musi wskazać sądowi, jakie usprawiedliwione potrzeby ma dziecko, w jakiej są one kwocie, a także to, w jakim zakresie jest ona w stanie je pokryć oraz jakie są możliwości majątkowe i zarobkowe obojga rodziców. Powodem złożenia wniosku o zabezpieczenie świadczeń alimentacyjnych jest brak regularności w ich spłacie oraz dowolność ich wysokości.
Aby Sąd uwzględnił wniosek o zabezpieczenie, matka musi wyjaśnić sądowi, że przez postępowanie ojca dziecko nie zawsze ma zaspokojone wszelkie usprawiedliwione potrzeby, że często nie może zaplanować niezbędnych wydatków na małoletniego, ponieważ nie wie, kiedy i w jakiej wysokości dostanie środki finansowe od ojca. Na okoliczność braku regularności zapłaty alimentów matka powinna przedstawić sądowi potwierdzenia przelewów, z których wynikać będą wskazane różnice. W tym przypadku jest to uprawdopodobnienie, ponieważ poprzez przedstawienie wyciągu bankowego twierdzenie matki staje się prawdopodobne, a dopiero uzyskanie wyroku i wszczęcie postepowania egzekucyjnego będzie dowodem dającym pewność co do wskazanych okoliczności.
Odnośnie świadczeń alimentacyjnych podkreślić należy, że obowiązujący przepis art. 753 §1 kodeksu postępowania cywilnego jako przepis szczególny, odnoszący się do zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych, stanowi również odstępstwo od wyrażonej w art. 731 kodeksu postępowania cywilnego zasady, że zarządzenie tymczasowe nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Z charakteru roszczenia alimentacyjnego przeznaczonego na zabezpieczenie bieżących potrzeb uprawnionego wynika, że również periodyczne kwoty płacone z tytułu zabezpieczenia powództwa alimentacyjnego zaspokajają wprost bieżące potrzeby uprawnionego. W długotrwałym procesie alimentacyjnym uzasadnione jest obejmowanie kwotą zabezpieczania pełnych środków utrzymania osoby uprawnionej, gdyż niweluje się wówczas zjawisko narastania zaległości egzekucyjnych, a dostosowujący się do zarządzeń pozwany ma przewidywalną sytuację procesową” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14.12.1995r. sygn. akt. I ACr 850/95).
Jak powinien wyglądać wniosek o zabezpieczenie
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożony z pozwem, jak i złożony w trakcie postępowania sądowego powinien:
- Odpowiadać wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, czyli musi zawierać:
– oznaczenie sądu, do którego jest skierowany;
– imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
– oznaczenie rodzaju pisma – gdy jest to pismo wszczynające postępowanie, to np. ,,Pozew o alimenty wraz z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia”, natomiast gdy jest to wniosek złożony w trakcie postępowania sądowego to pismo powinno być oznaczone jako „Wniosek o udzielenie zabezpieczenia świadczenia alimentacyjnego”;
– sygnaturę akt sprawy, jeżeli sprawa jest w toku;
– wyliczoną wartość przedmiotu sporu (jest to koniecznie gdy zabezpieczenie dotyczy świadczeń pieniężnych);
– podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
– wskazanie załączników;
– odpis dla strony przeciwnej. - Wskazywać roszczenie oraz wskazywać sposób zabezpieczenia roszczenia.
- Wskazywać uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek.
Przykładowe wnioski o udzielenie zabezpieczenia:
- W sprawie o alimenty ,,Wnoszę o wydanie postanowienia, mocą którego Sąd zabezpieczy roszczenie poprzez zobowiązanie pozwanego X do łożenia alimentów na rzecz małoletniego dziecka przez okres postępowania w wysokości po 1.000,00 zł miesięcznie, płatnych do 10-ego dnia każdego miesiąca do rąk matki z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat.”
- W sprawie o ustalenie kontaktów: ,,Wnoszę o wydanie postanowienia, mocą którego Sąd zabezpieczy roszczenie poprzez ustalenie kontaktów ojca z małoletnim synem poprzez ustalenie, że ojciec będzie miał prawo do kontaktów z małoletnim poza miejscem zamieszkania małoletniego i bez obecności matki małoletniego:
– w każdy wtorek i czwartek od zakończenia przez małoletniego zajęć w placówce edukacyjnej (bądź czasie wolnym od zajęć od godziny 15:00) do godziny 19.00, przy czym ojciec odbierze małoletniego z placówki edukacyjnej (bądź czasie wolnym od zajęć z miejsca zamieszkania małoletniego) i odprowadzi po zakończonym kontakcie małoletniego do miejsca zamieszkania małoletniego;
– w każdy nieparzysty weekend roku od piątku po zakończeniu przez małoletniego zajęć w placówce edukacyjnej (bądź w czasie wolnym od zajęć od godziny 15:00) do niedzieli do godziny 19:00, przy czym ojciec odbierze małoletniego z placówki edukacyjnej (bądź w czasie wolnym od zajęć z miejsca zamieszkania małoletniego) i odprowadzi po zakończonym kontakcie do miejsca zamieszkania małoletniego”.
Postanowienie o zabezpieczeniu i jego zaskarżenie
Wniosek o udzielenia zabezpieczenie zawsze jest rozpatrywany przez Sąd w pierwszej kolejności. Oznacza to, że jeśli wraz z pozwem lub wnioskiem strona złożyła wniosek o udzielenie zabezpieczenie, to sąd wyznaczy termin rozprawy celem rozpoznania tego wniosku, na który wezwie strony lub rozstrzygnie wniosek na posiedzeniu niejawnym, czyli bez udziału stron.
W przypadku wydania przez sąd zarówno postanowienia w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia, jak i odmowy udzielenia zabezpieczenia stronie przysługuje 7 dni na złożenie zażalenia. Oznacza to, że od wydanego postanowienia może odwołać się zarówno strona, która złożyła wniosek, ale nie został on uwzględniony w takim zakresie, w jakim o to wniosła, strona która złożyła wniosek i sąd odmówił udzielenia zabezpieczenia oraz strona przeciwna, która nie zgadza się z zapadłym postanowieniem.
Termin 7-dniowy na złożenie zażalenia jest liczony od dnia doręczenia stronie postanowienia wraz z uzasadnieniem. Jeżeli przy wydaniu postanowienia sąd odstąpił od jego uzasadnienia, termin liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia, a jeżeli podlegało ono doręczeniu – od dnia jego doręczenia.
Obecnie, na skutek nowelizacji przepisów, zażalenie na zabezpieczenie jest rozpoznawane przez sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, ale w innym składzie. Jest to tzw. zażalenie poziome, czyli jeśli sprawę prowadzi Sąd Rejonowy, to zażalenie rozpoznaje ten sam sąd, lecz w innym składzie.
Strona, która otrzymała postanowienie o zabezpieczeniu i chce je zaskarżyć, musi wcześniej złożyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia takiego postanowienia. Wniosek ten podlega opłacie stałej w kwocie 100,00 zł. Opłaty tej nie ponoszą jedynie strony zwolnione z kosztów sądowych. Powyższe odnosi się zarówno do postanowień o zabezpieczeniu wydawanych na posiedzeniu jawnym (rozprawie), jak i posiedzeniu niejawnym (poza rozprawą). Wskazać należy także, że zgodnie z art. 25 b Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w przypadku wniesienia środka zaskarżenia, opłatę uiszczoną od wniosku o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem zalicza się na poczet opłaty od środka zaskarżenia. Ewentualna nadwyżka nie podlega zwrotowi.
Podkreślić należy także, iż na skutek nowelizacji przepisów wniosek o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia musi w swojej treści zawierać informację, czy dotyczy całości wyroku czy jego części, w szczególności poszczególnych objętych nim rozstrzygnięć.
Przykładowo, jeśli strona wnosiła o zabezpieczenie alimentów oraz kontaktów i sąd w punkcie 1 wydał postanowienie dotyczące alimentów, z którym strona się zgadza, a w punkcie 2 wydał postanowienie dotyczące kontaktów, z którym strona się nie zgadza, to wniosek o uzasadnienie powinien brzmieć następująco:
,,Wnoszę o sporządzenie na piśmie uzasadnienia postanowienia Sądu Rejonowego dla ……… (należy wskazać sąd i wydział) z dnia…… (należy wskazać datę orzeczenia) w części dotyczącej kontaktów małoletniego dziecka X z ojcem Y w całości oraz wnoszę o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem na mój adres. Jednocześnie załączam dowód uiszczenia opłaty od wniosku o sporządzenie na piśmie uzasadnienia orzeczenia w wysokości 100,00 zł. ”
Podsumowując, jeśli strona otrzyma postanowienie sądu które rozstrzyga o zabezpieczeniu, czyli w którym sąd udziela lub odmawia jego wydania i jeśli strona się z nim nie zgadza to w pierwszej kolejności musi ona złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie uzasadnienia postanowienia, jednocześnie dokonując opłaty w wysokości 100,00 zł, jeśli nie została zwolniona od ponoszenia kosztów sądowych w całości. Strona ma na to 7 dni od dnia otrzymania postanowienia. Następnie po otrzymaniu postanowienia wraz z uzasadnieniem strona ma 7 dni na napisanie zażalenia. W zażaleniu strona musi wskazać, w jakim zakresie nie zgadza się z decyzją sądu, dlaczego się nie zgadza oraz wskazać, o co wnosi.
Postanowienie o zabezpieczeniu obowiązuje do czasu prawomocnego zakończenia postępowania sądowego lub do czasu zmiany okoliczności, na podstawie których wydano postanowienie.
Podstawa prawna :
W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Zabezpieczenie może być udzielone przez sąd zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i w jego toku (art. 730 kodeku postępowania cywilnego).
Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie (art. 7301 kodeksu postępowania cywilnego).
Zabezpieczenie nie może co do zasady zmierzać do zaspokojenia roszczenia (art. 731 Kodeksu postępowania cywilnego).
Bibliografia :
- Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Zieliński, 2022, wyd. 11;
- Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz art. 730 KPC red. Rylski 2022, wyd. 1/A. Banaszewska;
- Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. Komentarz red. Osajda 2020, wyd. 8;
- Pawliczak A. Czerederecka, Rozwód a rywalizacja;
- Kodeks rodzinny i opiekuńczy red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6;
- Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. dr Kinga Flaga-Gieruszyńska, C.H. Beck;
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14.12.1995r. sygn. akt. I ACr 850/95 ;