Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci.
Obowiązek alimentacyjny to inaczej obowiązek dostarczania dziecku środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci istnieje wówczas, gdy :
- dziecko nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, a dochody z jego majątku nie wystarczają na pokrycie jego kosztów utrzymania i wychowania,
- dziecko jest w stanie samodzielnie się utrzymać, ale znajduje się w niedostatku.
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci powstaje od chwili urodzenia się dziecka, a wygasa w momencie, gdy dziecko się usamodzielni. Co ważne, uzyskanie pełnoletności nie kończy tego obowiązku. W sytuacji, gdy dziecko nadal się uczy, bądź nawet po zakończeniu nauki nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie (np. nie może znaleźć pracy ze względu na sytuację na rynku pracy) obowiązek alimentacyjny rodziców trwa nadal. Są też sytuacje, gdy obowiązek alimentacyjny wobec dzieci nigdy nie wygaśnie, najczęściej dzieje się tak, gdy dziecko jest w znacznym stopniu niepełnosprawne.
Jak rozumieć zasadę równej stopy życiowej rodziców i dzieci?
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci jest oparty na zasadzie równej stopy życiowej. Inaczej mówiąc, rodzice mają obowiązek zapewnić dziecku utrzymanie na takim samym poziomie na jakim sami żyją. Przykładowo, gdy zobowiązany do alimentacji rodzic utrzymuje się z niewysokiej renty, to dziecko nie może domagać się wysokich alimentów, argumentując to własnymi wygórowanymi potrzebami.
Z drugiej strony, konsekwencją zasady równej stopy życiowej rodziców i dzieci jest to, że rodzice nie mogą uchylać się od obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, tylko na tej podstawie, że wykonywanie obowiązku alimentacyjnego stanowiłoby dla nich nadmierny ciężar. Rodzice mają obowiązek podzielić się z dzieckiem nawet najmniejszymi dochodami (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 9 czerwca 1976 r., sygn. akt: III CZP 46/75)
Od czego zależy zakres obowiązku alimentacyjnego ?
Zakres obowiązku alimentacyjnego uzależniony jest od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (dziecka), zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (rodzica) a także zakresu osobistych starań o utrzymanie lub wychowanie osoby uprawnionej.
Usprawiedliwione potrzeby uprawnionego:
Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumie się potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu odpowiedni do wieku i uzdolnień prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Zatem usprawiedliwione potrzeby od których uzależniona jest wysokość obowiązku alimentacyjnego to materialne i niematerialne potrzeby, których zaspokojenie jest niezbędne do godziwej egzystencji i do tego, aby uprawniony nie pozostawał w stanie tzw. „niedostatku”.
Nie może dojść do ustalenia wysokości obowiązku alimentacyjnego w kwocie wyższej od kosztów zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej do alimentacji.
Co składa się na koszty utrzymania dziecka?
Na koszty wychowania i utrzymania dziecka składają się m.in. koszty wyżywienia, udział w opłatach za mieszkanie (czynsz, podatki, opłaty za media), odzież i obuwie, wydatki szkolne/przedszkolne, kosmetyki i środki higieniczne, leczenie dziecka, dodatkowe zajęcia pozaszkolne dziecka, koszty dojazdów, wydatki na kulturę, wyjazdy letnie / zimowe) itp.
Koszty utrzymania i wychowania Sąd ustala na podstawie przedłożonych dowodów z równoczesnym uwzględnieniem zasad doświadczenia życiowego. Korzystanie z wiedzy biegłych w tym zakresie jest na ogół zbędne.
Wiadomym jest, że koszt utrzymania będzie zmieniał się w zależności od wieku dziecka, jego stanu zdrowia czy zainteresowań. Koszt ten będzie oczywiście wyższy w sytuacji dziecka, które ma problemy zdrowotne i wymaga specjalnej diety i rehabilitacji.
Sąd bierze pod uwagę również osobiste starania zobowiązanego rodzica jakie ten podejmuje w zakresie utrzymania i wychowania dziecka. Warto zaznaczyć, że osobiste starania o osobę uprawnioną są tak samo doniosłe i potrzebne jak środki pieniężne, zwłaszcza dla osoby niepełnosprawnej lub małoletniego dziecka.
Możliwości zarobkowe zobowiązanego:
W przepisie art. 135 kro jest mowa o możliwościach majątkowych i zarobkowych zobowiązanego, nie zaś rzeczywiście osiąganych dochodów. Za utrwalony uznać należy pogląd, zgodnie z którym możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskałby przy pełnym wykorzystaniu swoich sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody.
A zatem fakt uzyskiwania niewielkich dochodów nie przesądza o orzeczeniu przez sąd niskich alimentów. W toku postępowania dowodowego sąd będzie badał, jakie rzeczywiste możliwości zarobkowe ma zobowiązany i czy w pełni te możliwości wykorzystuje. Sąd sprawdzi m.in. jakie jest wykształcenie zobowiązanego, jakie ma doświadczenie zawodowe, jakie dochody dotychczas uzyskiwał itp. Jeżeli w wyniku postępowania sąd dojdzie do przekonania, że zobowiązany jest w stanie uzyskać wyższe dochody, ale nie wykorzystuje w pełni swoich możliwości zarobkowych, lub rezygnuje z wyższych zarobków z przyczyn niezasługujących na usprawiedliwienie, wówczas orzeczone alimenty mogą być równe lub nawet wyższe niż aktualnie osiągane dochody.
Jak wskazuje Sąd Najwyższy: „możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być zawsze utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn nie zasługujących na usprawiedliwienie. Chodzi tu o przypadki, w których osoba zobowiązana nie wykonuje wyuczonego i dobrze wynagradzanego zawodu, pracuje w niepełnym wymiarze godzin, bądź też pracuje dorywczo.
W sytuacji, gdy zobowiązany do alimentów ukrywa osiągane dochody lub posiadany majątek, sąd skorzysta przy ustalaniu wysokości alimentów z przesłanki możliwości majątkowych i zarobkowych a nie faktycznie uzyskiwanego wynagrodzenia.
Co ważne, podstawą oceny nie jest jedynie wysokość wynagrodzenia zasadniczego pracownika, ale również dodatki do pracy, premie itp.
Możliwości majątkowe zobowiązanego:
Możliwości majątkowe są to dochody, które zobowiązany do alimentacji uzyskuje, bądź może uzyskać przy wykorzystaniu gospodarczego potencjału danego składnika majątku (np. posiadanego mieszkania). Dochodami określanymi jako „możliwości majątkowe” są najczęściej np. dochody z tytułu najmu lokalu, dzierżawy nieruchomości, dochody uzyskiwane z lokat itd.
Ustalając możliwości majątkowe zobowiązanego, sąd zbada, czy zobowiązany stosuje zasady racjonalnego gospodarowania swoim majątkiem nie zwiększając celowo strat i nie generując zbędnych dla utrzymania składnika majątku w niepogorszonym stanie wydatków oraz czy stara się zminimalizować wydatki i straty, a także czy wyczerpuje potencjał gospodarczy składnika majątku w celu uzyskania dochodów i zobowiązanie alimentacyjne ograniczone zakresem usprawiedliwionych potrzeb dziecka określa w wysokości odpowiadającej dochodom, jakie zobowiązany mógłby uzyskać ze swojego majątku, gdyby dołożył należytej staranności i kierował się zasadami prawidłowego gospodarowania nimi (Palestra Polska).